Open Access
Open Access (OA, otwarty dostęp) – wolny, otwarty, bezpłatny i nieograniczony dostęp do publikacji naukowych. Publikacje udostępniane są w wersji cyfrowej i pozbawione są większości ograniczeń prawnoautorskich i licencyjnych.
Open Access Movement (Ruch Open Access) – powstał w latach 90-tych XX wieku. Skupia wokół siebie ludzi z całego świata, wśród których są naukowcy, bibliotekarze, wydawcy. Jego celem jest jak najszersze rozpowszechnienie zasobów nauki w Internecie dla wszystkich użytkowników.
23 października 2015 r. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyjęło „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce”.
Modele OA
Model złoty (Gold OA) – publikacja artykułów w recenzowanych czasopismach z otwartym i natychmiastowym dostępem na stronie wydawcy. Ewentualne koszty publikacji (Article Processing Charges – APC) ponosi autor.
W tym modelu wyróżniamy dwa rodzaje czasopism:
- otwarte – całkowity otwarty dostęp, wydawane z zastosowaniem tzw. wolnych licencji
- hybrydowe – wydawnictwo daje możliwość autorom publikacji artykułu w ramach OA po jego opłaceniu, mimo że czasopismo nie posiada otwartego dostępu
Model zielony (Green OA) – archiwizacja własnych publikacji (preprint/postprint/wersja wydawnicza*) lub wyników badań w otwartych repozytoriach.
Wyróżniamy następujące rodzaje repozytoriów:
- instytucjonalne – gromadzą publikacje własnych pracowników, np. repozytoria uczelniane
- dziedzinowe – gromadzą publikacje z zakresu jednej dziedziny, np. arXiv
- sieroce – tworzone dla autorów, którzy chcą umieszczać prace w otwartym dostępie, ale ich macierzyste uczelnie nie posiadają repozytorium, np. CeON
*preprint – wersja artykułu przed recenzją; postprint – wersja artykułu po recenzji, bez formatowania wydawcy; wersja wydawnicza – wersja artykułu opublikowana na stronie wydawcy
Z zieloną drogą wiąże się tzw. embargo (polityka wydawcy). Jest to czas, jaki musi upłynąć od wydania publikacji, aby autor mógł udostępnić artykuł w repozytorium.
Politykę otwartego dostępu wydawcy można sprawdzić w serwisie SHERPA/RoMEO.
Poczytaj o OA
Uwolnij Naukę – portal Koalicji Otwartej Edukacji zrzeszający osoby, które działają na rzecz otwartej nauki